Burlende (edel)herten
Het burlen van herten is een waar spektakel in september en oktober. Voor liefhebbers van wild en natuur en voor fotografen is dit jaarlijks een bijzonder moment. De herten proberen indruk te maken op de vrouwen en dat gaat gepaard met veel vertoon en geluid. Het burlen van de mannetjesherten galmt door de bossen en om het bezit van hinden kan soms fel gevochten worden. Verschillende natuurgebieden bieden een prachtig decor voor dit schouwspel. Het mannetje ligt soms wel tientallen klimmers af om de plek van de hindes te vinden.
Burlen doen de edelherten om een vrouwtje (een hinde) te versieren en om rivalen weg te jagen. Twee weken voor de bronsttijd begint, is het burlen al te horen. De mannetjes oefenen hun ‘stem’ alvast voor de hoog bronst, voor het serieuze werk.
Wat is bronst?
Een hinde is bronstig gedurende een dag en de herten zijn enkele weken in staat van opwinding. Wordt ze in die dag niet bevrucht, dan ovuleert ze na ongeveer 18 dagen opnieuw. Dat kan zich tot 3 à 6 maal herhalen voordoen. Algemeen geldt dat de de bronst duurt van midden september tot begin oktober.
De bronst vindt dus plaats aan het einde van de zomer. Het edelhert gaat op zoek naar een partner. Dit is de paartijd, die ook wel bronst wordt genoemd. De mannetjes laten in deze periode hun lokroep horen, het burlen, en strijden op vele manieren om de vrouwtjes. Het lichamelijk imponeren en de bronstroep vormen een indrukwekkend tafereel.
Bronsttijd, voortplanting en leeftijd
In de bronsttijd proberen de mannetjes harems te vormen. Dit doen ze door luid te burlen en hun krachten te meten met rivalen. Rivalen lopen dan langzaam naast elkaar. Vaak zal er één weglopen, maar als ze even sterk zijn, kan een gevecht losbarsten. Tijdens een gevecht trachten de herten elkaar met hun gewei weg te drukken, waarbij soms verwondingen of afgebroken geweien voorkomen. De winnaar, ook wel plaatshert genoemd, dekt de hindes. Hij blijft daarvoor enige tijd bij de groep, de leidhinde blijft de groep echter leiden.
Hoe sterker en gezonder het mannetje, hoe groter zijn harem. Het succesrijkst zijn herten van een jaar of acht. Deze kunnen harems vormen van 10 à 20 hinden.
De mannetjes maken modderputten met hun gewei of ze gebruiken natte plekken in het terrein, die ze met urine en sperma besprenkelen (zoelbaden). Hierin wentelen ze zich. Met het laagje modder dat zo op hun huid ontstaat, imponeren ze de vrouwtjes. Als een hinde wil paren, brengt zij een speciale geur voort. Het mannetje wordt door deze geur aangetrokken. Hij achtervolgt de hinde en besnuffelt haar van alle kanten.
Na de bronst zijn de mannelijke dieren vaak uitgeput door de forse inspanningen, maar ook omdat ze gedurende ongeveer een maand nagenoeg geen voedsel tot zich nemen. Hun lichaamsgewicht kan tot dertig procent afnemen.
Eind mei- juni, na een draagtijd van acht en een halve maand, wordt één kalf (zelden twee) geboren dat bij de geboorte ongeveer 60 cm lang is. Hinden die een kalf verwachten, zonderen zich van het roedel af. Een kalf heeft witte vlekken op zijn vacht die na twee maanden weer verdwijnen. Het kalf kan al na enkele minuten lopen en na 7-10 dagen zijn moeder volgen. De eerste twee weken blijft het jong echter vaak alleen en komt de moeder alleen terug om het jong te zogen. Gedurende deze tijd drukt het jong zich tegen de grond, verscholen in hoog gras of tussen het struikgewas. Het jong wordt zo’n zes tot tien maanden gezoogd. Binnen de roedel vormen zich soms crèches van meerdere jongen, die vaak met elkaar spelen. Het kalf blijf twee jaar bij de moeder. Na ongeveer zeven jaar zijn de jongen volgroeid.
Mannetjes zijn na een tot drie jaar geslachtsrijp, vrouwtjes na twee á drie jaar. Jonge herten verlaten vaak hun geboortegebied zodra ze zelfstandig zijn. Hinden blijven meestal trouw aan hun geboorteplek en de woongebieden van deze hinden overlappen meestal met dat van hun moeder.
Edelherten worden maximaal vijfentwintig jaar oud, maar vaak niet ouder dan vijftien jaar. Het sterftecijfer is het hoogst onder kalfjes tussen de acht en elf maanden.
Op excursie?
Helaas zijn de excursies ook dit jaar op de Veluwe al snel weer uitverkocht. Via internet kun je nog zelf plaatsen vinden waar je dit ’s avonds kunt horen. Al is het tegenwoordig niet mogelijk om na zonsondergang het bos in te gaan, langs de weg is dit ook wel te horen. Het geluid draagt aardig ver.
edelherten 1
edelherten 2
edelherten 3
edelherten 4
Burlende damherten
De bronstperiode van de damherten duurt van oktober tot in november, maar het hoogtepunt van de gevechten ligt in de tweede helft van oktober. Na het schuren en rammen van boompjes en struiken, waarbij met sterke muskusgeuren het territorium wordt afgezet, gaan ze helemaal los.
De herten zoeken elkaar op in de vaak traditionele bronstarena’s die ze al jaren achtereen gebruiken. De hindes kijken ondertussen vanaf de zijlijn gespannen toe. De dominante bokken vechten hier hun harem bij elkaar, en jagen rivalen weg door imponeergedrag, bronstroepen en niet zelden heftige gevechten. Zowel de hindes als de dominante herten blijven hierna nog lang in de buurt van de bronstplekken hangen. Met als resultaat dat vanaf mei tot ver in de zomer van het volgend jaar de jonge damhertjes worden geboren.
De meeste bronstactiviteiten vinden ’s ochtends en aan het eind van de middag plaats. Gewoon rond dit tijdstip gaan wandelen door gebieden waar ze voorkomen, je hoort dan van grote afstand al het geburl dat wel iets wegheeft van brullende leeuwen. Dan voorzichtig die kant op sluipen en proberen het gevecht mooi in de kijker of telelens te krijgen.
Voortplanting en leeftijd
De voortplantingsperiode (ook wel bronsttijd genoemd) duurt van de tweede helft van oktober tot begin november. Voorafgaand aan deze periode gaan de mannetjes gevechten aan voor een bronstplaats. Meestal zijn dit schijngevechten, maar echte gevechten komen voor. Er vallen zelden doden. De veroverde bronstplaats (of ‘lek’) wordt gemarkeerd door langs de bomen te schuren. Met de hoeven krabt het mannetje een ondiepe kuil in de grond, die hij besproeit met urine en sperma waarin hij zichzelf wentelt. Hiermee en met luide brullen lokt het mannetje de hindes.
In mei tot juli, na een draagtijd van 230 dagen, wordt één kalf (zelden twee) geboren. Het kalf weegt ongeveer 4,5 kg en heeft hetzelfde kleurenpatroon als volwassen dieren. Het kalf houdt zich de eerste weken verscholen in de vegetatie, maar het kan zijn moeder al volgen. Na twaalf weken trekt het grazend met de moeder mee maar wordt af en toe nog gezoogd. Na 5 tot 10 maanden wordt het jong gespeend.
Vrouwtjes zijn na zestien maanden geslachtsrijp, mannetjes na 7-14 maanden. Jonge mannetjes hebben weinig kans zich voort te planten, aangezien ze nog niet sterk genoeg zijn om een lek te veroveren. Een hinde kan 16 jaar oud worden, een hert 8 tot 10 jaar. In gevangenschap zelfs twintig jaar.
damherten 1
damherten 2
damherten 3
En de reebok? Die blaft…
Een ree kan verschillende geluiden maken. Zo kan hij blaffen, klagen en fiepen. Het klagen en fiepen klinkt als piepgeluidjes. Het blaffen lijkt echt op het blaffen van een hond. Een ree maakt dit geluid als het iets bijzonders waarneemt waarvan het niet thuis kan brengen wat het is. Hij alarmeert daarmee ook de andere reeën. Het fiepen, een hoge fluittoon, gebruiken de geit en de kalveren om contact met elkaar te houden.
Het ree is de oudste hertensoort van Europa en nader verwant aan de eland dan aan edelhert. Het gewei groeit, anders dan bij het edelhert, in de winter en wordt in het vroege voorjaar geveegd. Het is relatief klein en heeft zelden meer dan zes enden. Een reeëngewei weegt zelden meer dan 500 gram. Ook bij reebokken geldt dat bij het ouder worden het gewei korter en dikker wordt. De maximale leeftijd van een ree is ongeveer 12 jaar.
Reeën zijn veel minder sociaal dan edelherten en leven het grootste deel van het jaar alleen. Een ree is een snoeper, zijn pens is relatief klein en reeën kunnen alleen voedsel van hoogwaardige kwaliteit verteren. Dit betekent dat zij zéér selectief hun menu samenstellen met veel afwisseling en bij voorkeur jonge scheuten van loofbomen en kruiden.
Bronsttijd, draagtijd en geboorte
De bronsttijd is eind juli, begin augustus en door hun sterke territoriumgedrag worden alleen hierbinnen geiten beslagen. Reebokken burlen niet zoals herten en afgezien van een soort blaffend geluid dat soms gehoord kan worden verloopt de bronst geruisloos. Grote afstanden worden niet afgelegd, maar bokken rennen langdurig achter de geit aan in steeds kleiner wordende cirkels totdat zij eindelijk stopt en beslagen kan worden.
De draagtijd van reeën is extreem lang in relatie tot het lichaamsgewicht, namelijk 10½ maand. De eerste maanden blijft het bevruchte eitje in rust en pas in januari gaat de foetus zich ontwikkelen. Vanaf medio mei worden dan meestal twee kalfjes geboren, prachtig gespikkeld.
reeën 1
reeën 2
Thuis genieten
Het is niet iedereen gegeven om dit allemaal zelf te kunnen waarnemen. Via internet is er ook veel te zien en te horen. Daarom dit artikel tijdelijk op onze website. Genieten kan dus ook vanuit de luie stoel thuis…