IJshaar ziet eruit alsof er allemaal witte haren uit een stuk hout groeien. Met een beetje fantasie lijkt het op een pluk wol, engelenhaar of een baard. Daarom wordt ijshaar ook wel ‘de baard van koning winter’ genoemd.
Hoe ontstaat ijshaar?
IJshaar is een bijzondere vorm van ijsaanwas. In tegenstelling tot rijp waarbij zich ijskristallen vormen of bij ijzel die ontstaat door onderkoelde regen, bestaat ijshaar uit dunne draadjes ijs die zich vormen op dood hout van loofbomen. De schimmels die zich in het hout bevinden zijn verantwoordelijk voor de aanmaak van ijshaar. Van afstand lijkt ijshaar op een langwerpige pluk wol. IJshaar kan alleen groeien bij een temperatuur net onder het vriespunt en bij een hoge luchtvochtigheid. In dood kernhout (dus niet op de bast) bevinden zich kleine schimmels ‘Exidiopsis effusa’ (rozeblauwig waskorstje) die als afvalstoffen water en koolzuurgas uitscheiden, Dit wordt door hele kleine openingetjes naar buiten geperst. Als zo’n nat stuk hout bevriest, krijgt de waterdamp een structuur die bestaat uit hele dunne draadjes: ijshaar. Als de weersomstandigheden goed zijn, blijft het ijshaar ‘groeien’. Sommige draden kunnen tot wel 9 centimeter lang worden!
Een hoge luchtvochtigheid zorgt ervoor dat het naar buiten geperste vocht niet kan verdampen. De omgevingstemperatuur moet zich net onder nul bevinden maar niet te laag worden, anders gaan de schimmels in winterslaap en produceren ze te weinig water waardoor de groei van het ijshaar stopt. Verder wordt er geen ijshaar gevormd als er sneeuw ligt en als de temperatuur boven nul komt verdwijnt het ijshaar eveneens. Ook zorgen aanraking van mens of dier en zonlicht ervoor dat de ijsdraadjes smelten, maar zolang luchtvochtigheid en temperatuur op peil blijven kan ijshaar blijven groeien en zullen er flinke plukken ijswol ontstaan.
Waar vinden we ijshaar?
IJshaar kunnen we ’s morgens vroeg tegenkomen of op plekken met genoeg schaduw. Meestal in de maanden november of maart bij lichte (nacht)vorst. In ons land groeit ijshaar alleen op dood hout van eiken en beukenbomen, altijd op loofbomen en niet op naaldbomen. In Noord-Amerika bevindt ijshaar zich op elzen en esdoorns.
Het is minder zeldzaam dan men beweert, maar als je het ziet is het vroeg in de ochtend of ergens in de schaduw, in een bos met beuken- en/of eikenbomen. Bij de Wandelgroep Het Orderbos op dinsdagmorgen komen we het een paar keer per jaar tegen. De kans is het grootst als het een paar graden vriest, er geen sneeuw ligt en de luchtvochtigheid hoog is. Helaas is het ook zo weer weg. Het smelt binnen de kortste keren als sneeuw voor de zon.
Niet verwarren met boomschuim
IJshaar moet niet worden verward met boomschuim, want boomschuim is te vinden na nachtvorst met overdag een temperatuur boven nul en hevige regenval. Hierdoor ontstaan spleten in de boom waarbij het gegiste boomsap een chemische verbinding aangaat met het regenwater en er schuim ontstaat.
De meeste mensen maken geen boswandeling als het nat en druilerig weer is, maar dan loop je wel de kans om een bijzonder verschijnsel mis te lopen. Vooral dan kun je onderaan een boom grote plukken schuim aantreffen. Het lijken grote klodders zeepsop en dat klopt ook, maar dan wel natuurlijk schuim uit de boom zelf dat onder de schors vandaan komt. Hoe ruwer de schors van de boom, hoe meer schuim er wordt gevormd.
Meer informatie?
Een website met meer informatie en mooie foto’s vind je onder deze link. Niet alleen ijshaar maar heel veel over paddestoelen en aanverwante zaken.